وقتی در پاییز 1845 رمان منتشر شد او به برادرش نوشت:
" راستش، برادر، هرگز فکر نمی کردم که شهرتم تا به این حد برسد. عزت و احترام مردم فوق العاده است و همگی کنجکاوی شدیدی در موردم دارند ... طوری به من نگاه می کنند که گویی من نوعی اعجوبه ام. محال است دهانم را بازکنم و سخنانم در اینجا و آنجا و همه جا تکرار نگردد؛ داستایفسکی این را گفت ... داستایفسکی خیال دارد آن کار را بکند ... صراحتاً بگویم که فعلا شهرتم مایه وجد و شعف من است."
( صفحه 13)
گزارش های معدودی از چهار سال زندان و اعمال شاقه او در قلعه نظامی امسک باقی مانده است. کتاب یادداشت های خانه مردگان او که بین سالهای 1861 و 1862 نوشته شده است مفصل ترین گزارشی است که ما در دست داریم.
او بعدها نوشت: " آن چهار سال را دورانی به حساب می آورم که مرا زنده به گور کرده بودند. ... دوران عذابی پایان ناپذیر و وصف ناپذیر ... " در تمامی آن چهار سال او زنجیر به پا داشت. امپراطور با درخواست برداشتن آن قبل از وقت مقرر مخالفت می کرد. برای داستایفسکی نویسنده آن چهار سال مکتب حیاتی بود که او را با اعماق هستی آشنا می ساخت - اعماقی که حتی به فکر او هم خطور نمی کرد.
اعتقاد عمومی بر این است که تفسیر روحی و تحول عقیدتی داستایفسکی در دوران محبس و اعماق شاقه آغاز گشته است.
( صفحه 24)
داستایفسکی ناچار بود به ادبیات رجعت کند. او ناچار به رجعت به ادبیاتی بود که طی غیبت ده ساله اش ساکن و بی حرکتی باقی نمانده بود. گوگول مرده بود. قدر و منزلت نویسندگانی چون نکراسف و تورگنیف و سالتیکف و گانچاروف و گریگورویچ که زمانی نویسندگی را با داستایفسکی آغاز کرده بودند اکنون به طور بی قیاسی بالا رفته بود. ستاره تولستوی طلوع می کرد و هر لحظه درخشش بیشتری می یافت.
هیچ یک از نویسندگان یاد شده ناچار نبود که همچون داستایفسکی آغازی دوباره داشته باشد. هیچ یک از آنها از دنیای فراموشی و نسیان برنمی گشت و نامش را تثبیت نمی کرد.
بازگشت به نوشتن پس از دوران محبس تلاش بطئی و مشکلی را از داستایفسکی می طلبید.
( صفحه 26)
زنش در پانزدهم آوریل از دنیا رفت و او در شانزدهم همان ماه در دفتر یادداشتش نوشت: " جسد ماشا در تمام این مدت روی میز قرار داشته است. آیا من دوباره او را خواهم دید؟ دوست داشتن همسایه ات چون خود، آن طور که مسیح تعلیم می دهد، غیرممکن است. در این دنیا فرد در بند فردیت خود است و منیت او مانع کار ... و بنابراین انسان برای کسی در رسیدن به این کمال مطلوبی تلاش می کند که برخلاف فطرت او است. وقتی کسی در رسیدن به این کمال مطلوب شکست بخورد یا به عبارت اخری قادر نباشد که منیتش را در راه عشق به مردم یا انسانی دیگر ( مثل من و ماشا) قربانی کند چنین فردی روحاً عذاب می کشد و این حالتش را گناه می خواند. پس انسان باید همواره این احساس عذاب را داشته باشد و آن را با لذت آسمانی قربانی کردن منیت خود تعدیل بخشد..."
( صفحه 32)
میخائیل باختین، فیلسوفی جدید و برجسته، نوشت: " داستایفسکی روح را به موضوعی مناسب تعمق زیبایی شناسانه تبدیل کرد. او روح را می دید در حالی که مردم قبل از او فقط جسم و روان را می دیدند." داستایفسکی به خاطر خیر، ماهیت پنهان شر را بر ملا می کرد.
( صفحه 38)
" بشر معمایی است، معمایی که باید حل شود، و اگر تو تمام عمرت را صرف حل کردن این معما کنی هرگز مگو که آن را به هدر داده ای. من درگیر حل این معما هستم چون می خواهم یک انسان باشم." داستایفسکی سرنوشتش را پیش بینی کرده بود چون تمام آثارش می بایست به معمای انسان و سرنوشت انسان اختصاص یابد.
( صفحه 66)
او احساس می کرد که دارد عاشق آنا می شود ولی مسائل زیادی بودند، خاصه تفاوت سنی، که او را از عشق ورزی باز می داشتند. همین چندی پیش او خود در داستان رویای عموجان عشق ورزی شاهزاده مسنی را به دختر جوانی به سخریه گرفته بود. حالا چطور ممکن بود که او خود را به همان دلیل مورد ریشخند دیگران قرار دهد.
( صفحه 60)
آنا نخستین زنی بود که او در کنارش احساس می کرد که انسان " زنده " ای است و این " زندگی زنده" گرانبهاترین خصیصه ای بود که او در انسانها می جست.
( صفحه 73)
***
عنوان:داستایفسکی و آنا
نویسنده:ایگور ولگین - سرگئی بِلُف
مترجم:یوسف قنبر
ناشر:نشر قطره
سال نشر:چاپ اول 1391- چاپ دوم 1392
شمارگان: 300 نسخه
شماره صفحه: 104 ص.
موضوع:داستایفسکی، فئودور میخائیلوویچ-- سرگذشت نامه
قیمت:45000ریال